Πυρκαγιές, εκκενώσεις, αδιαφορία και καμμένη γη – η ίδια κακογυρισμένη σειρά κάθε χρόνο, με φωτιές, κομπάρσους και σκηνικά από στάχτη κι εμείς ζούμε την Αποκάλυψη σε ετήσια επανάληψη. Το νέο κλιματικό και πολιτικό μοτίβο που βαπτίζεται «κανονικότητα» κάθε καλοκαίρι. Και το χειρότερο; Αρχίσαμε να το θεωρούμε «φυσιολογικό».
Καλοκαίρι στη στάχτη: Η νέα κανονικότητα της καταστροφής
Δεν είναι απλώς μια ακόμη «δύσκολη χρονιά». Δεν είναι ένα «ακραίο καιρικό φαινόμενο». Δεν είναι μια «φυσιολογική» συνέπεια της κλιματικής αλλαγής. Αυτό που βιώνουμε κάθε καλοκαίρι – στην Ελλάδα, στα Βαλκάνια, σε ολόκληρη τη Μεσόγειο – είναι μια συντεταγμένη κατάρρευση, που σερβίρεται ως αναπόφευκτη. Ένα οργανωμένο έγκλημα που, με τη βοήθεια της συνήθειας, προσπαθούν να μας το περάσουν για φυσικό.
Πόσες φορές πρέπει να καούμε μέχρι να το καταλάβουμε; Πόσα δάση πρέπει να σβηστούν από τον χάρτη, πόσα σπίτια να καούν, πόσες ζωές να χαθούν, για να αναρωτηθούμε: πώς γίνεται αυτό κάθε χρόνο; Ποιοι ωφελούνται από την αποδόμηση της υπαίθρου, την ερημοποίηση, την απελπισία; Και το κυριότερο: γιατί αντί να θωρακίσουμε την κοινωνία μας απέναντι στη φωτιά, την αφήνουμε έκθετη – ενώ ταυτόχρονα εξοπλιζόμαστε για κάθε άλλο σενάριο, εκτός από το αυτονόητο;
Η μόνιμη πια εποχικότητα του τρόμου
Από το 2018 (Μάτι) έως το 2023 (Δαδιά, Ρόδος, Αλεξανδρούπολη), οι πυρκαγιές στην Ελλάδα έχουν μετατραπεί σε θεσμό. Το ίδιο και στην Κύπρο, στην Πορτογαλία, στην Ισπανία, στην Ιταλία, στη Σερβία, στη Βουλγαρία. Η συχνότητα, η ένταση και η έκταση αυτών των πυρκαγιών ακολουθούν ανησυχητική ανοδική πορεία, με ένα κοινό μοτίβο:
- Οι ίδιες περιοχές καίγονται επαναλαμβανόμενα
- Οι ίδιες αδυναμίες διαπιστώνονται (έλλειψη συντονισμού, καθυστέρηση επέμβασης, ανύπαρκτη πρόληψη)
- Η ίδια ρητορική αναπαράγεται: «πρωτόγνωρα φαινόμενα», «ακραίες θερμοκρασίες», «ανθρώπινο λάθος»
Και όμως, τίποτα πια δεν είναι πρωτόγνωρο. Είναι η «νέα κανονικότητα». Μια κανονικότητα που μας φορέθηκε χωρίς συζήτηση, χωρίς λογοδοσία και χωρίς αντίσταση.
Όταν δεν θέλεις να σώσεις, αλλά να ελέγξεις
Έχουμε φτάσει στο σημείο να θεωρείται φυσιολογικό να εκκενώνονται δεκάδες χωριά, ολόκληροι οικισμοί, με μια εντολή μέσω του 112. Το αφήγημα λέει: «προέχει η ανθρώπινη ζωή». Ποιος θα διαφωνήσει με αυτό; Αλλά ας το δούμε πιο ψύχραιμα: όταν εκκενώνεται μια περιοχή χωρίς σχέδιο, χωρίς προστασία, χωρίς φύλαξη, τι πραγματικά συμβαίνει;
Αφήνεται η φωτιά να κάνει ανενόχλητη τη δουλειά της. Ο κόσμος χάνει τα σπίτια του, τις περιουσίες του, και πολύ συχνά υφίσταται πλιάτσικο. Δεν είναι λίγες οι αναφορές ανθρώπων που γύρισαν πίσω και δεν βρήκαν ούτε τα λιγοστά που άφησαν πίσω. Οι αστυνομικές δυνάμεις, εν τω μεταξύ, φρουρούν τα αστικά κέντρα. Οι πυροσβέστες παλεύουν μόνοι, με εξοπλισμό ελλιπή, με μέτρα προστασίας ανύπαρκτα. Κι εμείς, κάθε Αύγουστο, τους αποθεώνουμε. Τον Σεπτέμβριο όμως τους ξεχνάμε. Τους μειώνουμε τους μισθούς. Τους αφαιρούμε το δικαίωμα στον επαγγελματισμό. Τους χτυπάμε την πλάτη και μετά τους ακυρώνουμε.
Η αποδόμηση του πυροσβεστικού σώματος δεν είναι λάθος. Είναι πολιτική.
Δεν είναι τυχαίο ότι αλλάζουν οι νόμοι ώστε να δυσχεραίνεται η ύπαρξη εθελοντών πυροσβεστών. Ότι οι εποχικοί εργάζονται χωρίς ασφάλιση. Ότι ακόμα και οι επαγγελματίες ζητούν βασικά υλικά μέσα και τους τα αρνούνται. Ότι φτιάχνονται επιτροπές επί επιτροπών, ενώ λείπουν λάστιχα, οχήματα και άνθρωποι. Ότι τα εναέρια μέσα δεν είναι έτοιμα, και πολλές φορές δεν απογειώνονται καν.
Κι όμως, την ίδια ώρα, δισεκατομμύρια επενδύονται σε εξοπλισμούς, κάμερες ασφαλείας, παρακολουθήσεις, μη επανδρωμένα μέσα. Είμαστε έτοιμοι για πόλεμο, αλλά όχι για φωτιά. Γιατί; Γιατί η φωτιά δεν είναι «εχθρός». Είναι εργαλείο. Η φλόγα σβήνει δικαιώματα, γκρεμίζει σπίτια, απομακρύνει πληθυσμούς, καθαρίζει το έδαφος. Και μετά έρχονται τα σχέδια «ανάπτυξης», «αξιοποίησης» και «επένδυσης».
Το έδαφος καίγεται. Και μετά; Πλημμυρίζει.
Οι πυρκαγιές δεν είναι μεμονωμένα φαινόμενα. Φέρνουν μαζί τους αλυσιδωτές καταστροφές. Όταν καίγεται το έδαφος, χάνεται η απορροφητικότητα, το φυσικό φρένο. Έτσι εξηγούνται οι βιβλικές πλημμύρες: Καρδίτσα, Θεσσαλία, Πήλιο. Δεν είναι «φυσικές καταστροφές». Είναι το φυσικό επακόλουθο της αδιαφορίας. Όταν τα βουνά μένουν γυμνά και η βλάστηση εξαφανίζεται, η βροχή δεν ποτίζει – διαλύει. Και τότε μιλάμε για νέα «κρίση».
Κρίση δεν είναι η φωτιά. Κρίση είναι η διαχείριση. Κρίση είναι η προχειρότητα. Κρίση είναι η ατιμωρησία. Γιατί ποτέ δεν μαθαίνουμε ποιος ευθύνεται. Ποτέ δεν αποδίδονται ποινές. Ποτέ δεν αλλάζει η ιεραρχία. Η ανακύκλωση ανευθυνότητας είναι πλέον θεσμοθετημένη.
Καίγονται τα βουνά, αλλά κάπου στο βάθος σχεδιάζονται «φιλοξενίες»
Η αποδυνάμωση της υπαίθρου δεν είναι τυχαία. Όταν καιγόταν ο Έβρος, μαθαίναμε για την πρόθεση εγκατάστασης πληθυσμών σε οικισμούς κάτω των 2.000 κατοίκων. Όταν καίγονται απομονωμένα χωριά, δεν αργεί να έρθει η «αναδιοργάνωση». Κι όταν καίγεται ο τουριστικός στόχος, έρχεται η «επένδυση».
Δεν πρόκειται να γίνουν εικασίες. Αλλά δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το γεγονός ότι η πλήρης ερήμωση των ορεινών περιοχών συμβαδίζει με συγκεκριμένες δημογραφικές και γεωπολιτικές επιδιώξεις. Κι αυτό, από μόνο του, είναι τρομακτικό.
Και το χειρότερο; Συνηθίσαμε.
Το πραγματικό έγκλημα δεν είναι μόνο ότι καίγεται η χώρα. Είναι ότι το αποδεχτήκαμε. Ότι γυρνάμε την πλάτη στα προφανή. Ότι τρομοκρατούμαστε να πούμε τη σκέψη μας, μην τυχόν χαρακτηριστούμε. Ότι δεχόμαστε το καλοκαίρι ως περίοδο φόβου. Ότι αφήνουμε τον εθελοντισμό να καταρρεύσει, την πρόληψη να απαξιωθεί, την κρατική ευθύνη να γίνεται επικοινωνιακή καταιγίδα.
Η επόμενη μέρα δεν θα έρθει μόνη της
Αν θέλουμε να αλλάξει κάτι, πρέπει να σταματήσουμε να καταπίνουμε την αφήγηση. Να απαιτήσουμε επένδυση στην πρόληψη, ανασχεδιασμό της πολιτικής προστασίας, ενίσχυση των πυροσβεστών. Να καταγγείλουμε την ανευθυνότητα, τη διαφθορά, την παραίτηση.
Γιατί η χώρα δεν είναι καμένη γη. Την κάνουν έτσι. Και εμείς, αντί να τη θρηνούμε κάθε Αύγουστο, οφείλουμε να την υπερασπιστούμε – όλο τον χρόνο.
